Anna Lissewska - NASTOLATEK.PL

„NASTOLATEK.PL czyli przewodnik po życiu nie tylko dla nastolatków, ich rodziców i pedagogów” - artykuł ANATOMIA I FIZJOLOGIA SEKSUALNA

Wprawdzie o narządach płciowych i innych, które mają znaczenie w życiu intymnym pisałam nieraz, zwłaszcza w STREFACH EROGENNYCH, ale ubóstwo waszego słownictwa, nieumiejętność nazwania o co wam chodzi w listach i wypowiedziach pod artykułami, skłania mnie do napisania czegoś w rodzaju słowniczka. Tym razem nie będę pisać nic od siebie, tylko podam „gołe” definicje zaczerpnięte ze Słownika Encyklopedycznego Miłość i seks, po red. Zbigniewa Lwa-Starowicza (Wrocław 1999) Przypominam, że na temat większości podanych tu pojęć, szerzej piszę w innych moich artykułach.

KOBIETA

Żeńskie narządy płciowe wewnętrzne to: jajniki, jajowody, macica, pochwa i zewnętrzne, określane jako srom, na który składają się: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe oraz mniejsze, przedsionek pochwy, błona dziewicza, gruczoł Bartholina, a także łechtaczka. Odgrywają one dwie role: prokreatywną (tzn. przygotowanie do zapłodnienia, samo zapłodnienie, ciąża, poród) oraz seksualną (współżycie seksualne) i udział w regulacji hormonalnej życia płciowego. Ważnym narządem z punktu widzenia seksu i prokreacji są także piersi.

Biust

Biust to narząd parzysty, składający się z tkanki gruczołowej, otaczającego ją ciała tłuszczowego oraz pokrywającej skóry, o kształcie stożkowatym lub półkolistym, położony między 3. a 7. żebrem oraz dołem pachowym i mostkiem.

Gruczoł sutkowy jest największym gruczołem skóry, składa się z około 20 płatów ułożonych promieniście wokół brodawki, produkuje mleko, które odprowadzane jest do brodawki przewodami mlecznymi. Brodawka sutka znajduje się poniżej środka piersi, ma ciemniejsze zabarwienie. Po porodzie pigmentacja sutka jest silniejsza. Na wierzchu brodawki znajduje się około 15 otworków, stanowiących ujście przewodów mlecznych.

Wzgórek łonowy

Wyniosłość z tkanki tłuszczowej umiejscowiona ponad spojeniem łonowym, ma kształt trójkąta. Dolny wierzchołek wzgórka łonowego jest połączony z wargami sromowymi większymi. Grubość tego wzgórka wynosi zazwyczaj około 2-3 cm. W okresie dojrzewania płciowego pokrywa się on szorstkimi włosami. Inna jego nazwa - wzgórek Wenery - od imienia rzymskiej bogini miłości.

Srom

Zewnętrzne, żeńskie narządy płciowe, na które składają się:
- wzgórek łonowy;
- wargi sromowe większe;
- wargi sromowe mniejsze;
- przedsionek pochwy;
- łechtaczka.

Wargi sromowe większe

Dwa fałdy skórne (odpowiednik moszny), ciągnące się od wzgórka łonowego do okolicy odbytu, zanikające w skórze krocza. Część zewnętrzna pokryta jest owłosioną skórą z licznymi gruczołami potowymi oraz łojowymi. Część wewnętrzna jest delikatna oraz wilgotna.

Wargi sromowe mniejsze

Dwa jasnoczerwone fałdy skórne, ciągnące się ku dołowi od łechtaczki. Widoczne są po rozchyleniu warg sromowych większych. Z przodu ramiona górne tych warg tworzą napletek łechtaczki, a ramiona dolne wędzidełko - uformowane na dolnej powierzchni łechtaczki. Części środkowe ograniczają boczne wejście do pochwy.

Łechtaczka (clitoris)

Narząd znajdujący się w górnej części sromu kobiety (powyżej warg sromowych), złożony z dwóch ciał jamistych oraz żołędzi z napletkiem. Jest zbudowany podobnie jak męski penis. W życiu płciowym większości kobiet pełni bardzo ważną rolę jako źródło orgazmu i dużego podniecenia. U wielu kobiet masturbacja łechtaczki warunkuje podstawowe jej znaczenie w osiąganiu orgazmu. Aby kobieta mogła osiągnąć orgazm łechtaczkowy, jej partner powinien zastosować odpowiedni typ pobudzania w trakcie współżycia seksualnego: oralnie, ręcznie lub żołędzią członka. U każdej kobiety istnieje inna potrzeba siły, rodzaju i typu bodźców dotykowych.
U kobiety znajdują się dwa ciała jamiste łechtaczki i dwa opuszki przedsionka. Wypełnienie ich krwią powoduje wzwód łechtaczki.

Przedsionek pochwy

Kształtem przypomina elipsę; ukazuje się po rozchyleniu warg sromowych. Znajduje się tam zewnętrzne ujście cewki moczowej, około 2 cm poniżej łechtaczki, mające wygląd szczeliny. Poniżej znajduje się ujście pochwy, u dziewicy zamknięte błoną dziewiczą.

Cewka moczowa

Przewód, którym mocz jest odprowadzany z pęcherza moczowego. Ujście cewki moczowej u kobiet znajduje się w przedsionku pochwy, około 2 cm poniżej łechtaczki i ma ono wygląd szczeliny.

Gruczoły Bartholina

Są to gruczoły przedsionkowe pochwy większe. Są parzyste, ich średnica to 1,5 cm, wydzielają śluz. Przypominają męskie gruczoły opuszkowo-cewkowe. Zdarza się, że ulegają stanom zapalnym.

Błona dziewicza (hymen)

Fałd błony śluzowej, która u dziewicy otacza i w dużej części zamyka wejście do pochwy. Ze względu na różnorodne kształty i budowę błony oraz jej otworu rozróżnia się: pierścieniowatą, półksiężycowatą, strzępiastą, płatowatą, mięsistą, sitowatą. Przy stosunku płciowym ulega ona przerwaniu, pozostawiając trwałe szczątki. Defloracja zazwyczaj przejawia się lekkim krwawieniem. U 25% kobiet brak objawów przerwania błony dziewiczej. Wskazane jest, by pozwolić zagoić się przerwanym w wyniku defloracji naczyniom krwionośnym pochwy zagoić się, nie współżyć przez kolejne 2-3 tygodnie.

Pochwa (wagina)

Wewnętrzny, żeński narząd płciowy, pełniący funkcję seksualną oraz prokreacyjną (droga dla nasienia, kanał rodny), ponadto służy do odprowadzania krwi miesiączkowej i wydalin z macicy. Leży pomiędzy pęcherzem, cewką moczową, a odbytnicą, ma przebieg prosty, pod kątem 50 -70 stopni wobec poziomu. Długość pochwy wynosi około 7-14 cm. Jej ściany są zwykle rozciągliwe, a powierzchnia pofałdowana. W przypadku dziewic jest ona oddzielona od sromu błoną dziewiczą. W górnej części pochwy znajduje się szyjka macicy. Pochwa dzięki swojemu unerwieniu jest sferą erogenną. Drobnoustroje w niej występujące, przemieniają glikogen w kwas mlekowy, dzięki czemu w pochwie utrzymuje się odczyn kwaśny (pH około 4-5). Śluzówka pochwy ma zdolności resorpcyjne (wchłaniania), co jest wykorzystywane w podawaniu leków. W życiu seksualnym kobiety istotne znaczenie ma mięsień łonowo-guziczny (jego nadmierny skurcz powoduje pochwicę). Mięśnie okrężne pochwy mają wpływ na jej zdolność obkurczania się podczas współżycia seksualnego. Podczas stosunków seksualnych pochwa ulega zmianom w zależności od fazy reakcji seksualnych. Dzięki swojej elastyczności przystosowuje się do wielkości członka. W fazie orgazmu rytmicznie obkurcza się.

Grafenberga przestrzeń (punkt G)

Jeden z ośrodków zmysłowych kobiety; miejsce szczególnie wrażliwe na pobudzanie, które umożliwia przeżywanie orgazmu. Umiejscowiony jest on w pochwie, mniej więcej na głębokości dwóch palców poniżej wejścia do pochwy, na jej górnej ścianie, blisko cewki moczowej. Kobieta może osiągnąć orgazm w wyniku ręcznego drażnienia tego obszaru lub w pozycji kiedy członek silnie pociera górną ściankę pochwy. Opis położenia punktu G znaleźć można w orientalnych podręcznikach sztuki miłosnej.

Ognisko zmysłowe

Jest to miejsce szczególnie wrażliwe na pobudzanie seksualne, umożliwiające przeżywanie orgazmu. Wyróżnia się trzy ogniska u kobiet.

Nie występują one u wszystkich kobiet, nawet u tych, które doświadczają orgazmu. Są złożone z receptorów nagromadzonych w ściśle ograniczonym miejscu, wyraźnie wrażliwych na bodźce dotykowe. U kobiet ogniska zmysłowe znajdują się w łechtaczce (jedno) oraz pochwie (dwa).

Ognisko zmysłowe położone w łechtaczce znajduje się w jej żołędzi, ma obszar punktowy.

W pochwie jednym z ośrodków jest przestrzeń Grafenberga, znajdująca się mniej więcej na głębokości 3-5 cm od wejścia do pochwy, na jej górnej ścianie. Orgazm jest wyzwalany w wyniku ręcznego drażnienia tego obszaru albo w pozycji, kiedy to członek silnie pociera górną ścianę pochwy na wysokości 1/3 jej przebiegu od wejścia. Drugie ognisko zmysłowe znajduje się pod szyjką macicy, w tylnym sklepieniu pochwy i jest również silnie unerwione. Orgazm jest wyzwalany przez ręczne pobudzanie tylnego sklepienia pochwy albo w pozycji, kiedy kobieta ma wysoko uniesione uda - wówczas żołądź członka pociera obszar pod szyjką macicy, w tylnym sklepieniu pochwy.

U wielu kobiet występuje ponadto duża wrażliwość pochwy na ruchy poprzeczne członka. Odkrycie ognisk zmysłowych u kobiet pomogło w leczeniu wielu problemów seksualnych i wzroście umiejętności przystosowania seksualnego partnerów.

Macica

Narząd rodny żeński, umiejscowiony w miednicy małej. Ma kształt zwężającej się ku dołowi gruszki. Składa się z dna, trzonu oraz szyjki, w której znajduje się ujście do pochwy. Macica złożona jest z trzech warstw: błony śluzowej od wewnątrz, tkanki mięśniowej i błony surowiczej na zewnątrz.

W okresie dojrzałości seksualnej błona śluzowa macicy podlega cyklicznym zmianom pod wpływem hormonów jajnika. Jej prawidłowym położeniem jest tzw. przodozgięcie, czyli zgięcie trzonu macicy do przodu w stosunku do szyjki macicy oraz przodopochylenie, inaczej pochylenie całej macicy do przodu w stosunku do pochwy.

W czasie ciąży błona śluzowa macicy ulega zmianom, zagnieżdża się w niej jajo płodowe. Macica się pogrubia oraz zwiększa objętość. Zaawansowanie ciąży jest określane wysokością jej dna w stosunku do punktów: spojenia łonowego (8-10 tydzień ciąży), pępka (24 tydzień) i wyrostka mieczykowatego (36 tydzień). Macica odgrywa również ważną rolę w trakcie porodu - odpowiada za akcję skurczową. W wieku starczym macica ulega procesom zanikowym.

Endometrium

Błona śluzowa macicy wyściełająca jej wnętrze. Błona ta ulega zmianom w trakcie cyklu miesiączkowego. W czasie krwawienia złuszcza się, po czym szybko ulega regeneracji, stopniowo rozrastając się oraz rozpulchniając, tworząc podścielisko dla zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Dzieje się tak pod wpływem progesteronu - hormonu wydzielanego przez ciałka żółte. Jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia, proces ten się powtarza. Wyróżnia się dwie fazy: złuszczania i odnowy.

Jajowody

Biegną one od jajnika ku macicy, każdy z nich ma około 16-20 cm długości. Część, która znajduje się w pobliżu jajnika jest rozszerzona lejkowato (tzw. lejek jajowodu), z brzegu lejka zwisają strzępki, które ułatwiają przemieszczenie komórki jajnikowej z jajnika do jajowodu. Lejek jajowodu rozszerza się i przechodzi w bańkę jajowodu. Część jajowodu, która wchodzi do macicy jest najwęższa. W jajowodzie komórka jajowa oraz plemnik poruszają się w krętym labiryncie, przy rytmicznym kurczeniu się błony mięśniowej, tutaj dochodzi także do zapłodnienia. Jajowód jest wypełniony płynem surowiczym oraz pęcherzykowym. W pierwszej fazie cyklu miesiączkowego skurcze mięśniówki macicy przebiegają od macicy ku jajnikowi, a od 18. dnia cyklu odwrotnie - mechanizm ten podporządkowany jest prokreacji.

Jajniki

Dwa narządy wielkości orzecha włoskiego, o jasnej barwie oraz twardej konsystencji, wrażliwe na ucisk. Leżą w miednicy małej, górnymi biegunami skierowane są do jajowodów, a dolnymi ku macicy, luźno zawieszone, przytrzymywane poprzez wiązadła. W korze jajników rozwijają się komórki jajowe oraz wytwarzane są hormony płciowe. Znajdują się w nich pęcherzyki jajnikowe, tzw. pęcherzyki Graafa. Z 400 tysięcy w okresie płodności, dojrzewa około 400, natomiast zdolność rozrodczą osiąga zaledwie 10-15. Od okresu dojrzewania do menopauzy jajnik cyklicznie produkuje hormony płciowe: androgeny, estrogeny i progesteron, odpowiadające za przebieg cyklu miesiączkowego, kształtowanie cech płciowych oraz zachowania seksualne.

Graafa pęcherzyk

Z około 100 tys. pęcherzyków zawierających komórki jajowe, rozwija się w okresie dojrzałości płciowej od 360 do 500 pęcherzyków Graafa. W trakcie jednego cyklu miesiączkowego dojrzewa zaledwie jeden z nich. Kiedy pęcherzyk Graafa jest dojrzały ma średnicę około 1 cm, wypełnia go płyn pęcherzykowy, zawiera już komórkę jajową. Jajeczkowanie polega na pęknięciu pęcherzyka i uwolnieniu komórki jajowej.

Cykl jajnikowy

Zmiany, które zachodzą w jajniku w trakcie cyklu miesiączkowego. Z bardzo licznych pęcherzyków pierwotnych (około 200 tys.), w toku cyklu miesiączkowego dojrzewa zasadniczo jeden, bardzo rzadko dwa lub więcej pęcherzyków; po ich pęknięciu wydalana jest komórka jajowa. Następnie zostaje przechwycona przez tzw. strzępki - mechanizm chwytny jajowodu i w ten sposób doprowadzona do bańki jajowodu, gdzie ulega podziałowi oraz staje się dojrzałą gametą żeńską, zdolną do zapłodnienia. Jeśli do tego nie dochodzi, ulega rozpuszczeniu.

Cykl maciczny

Cykliczne zmiany w błonie śluzowej macicy, występujące w trakcie cyklu miesiączkowego. Wyróżnia się 3 fazy:
- fazę wzrostową, czyli folikularną, polegającą na stopniowym powiększaniu się jej grubości pod wpływem działania hormonu - folikulostymuliny (FSH);
- fazę wydzielniczą, czyli lutealną, występującą pod wpływem hormonu ciałka żółtego - progesteronu;
- fazę złuszczania, podczas której występuje krwawienie.

Cykl miesiączkowy kobiety

Pierwsza miesiączka (menstruacja) pojawia się u dziewcząt około 12.-14. roku życia. Jest dowodem osiągnięcia przez dziewczynę dojrzałości płciowej oraz podjęcia przez jajniki produkcji komórek jajowych.

Miesiączka jest bowiem procesem, w którym nie zapłodniona komórka jajowa zostaje wydalona wraz ze spulchnioną śluzówką macicy. Od tej pory, stopniowo, a także coraz bardziej regularnie, jajniki będą produkować mniej więcej co 28 dni zwykle jedną, gotową do zapłodnienia komórkę. Cykl taki będzie się powtarzał, aż do wieku przekwitania (menopauzy), to jest do około 45.-50. roku życia. Okres rozrodczości u kobiety trwa więc około trzydziestu lat. W jajnikach żeńskiego noworodka znajduje się około 500 tys. pęcherzyków, zawierających niedojrzałe komórki jajowe. Po osiągnięciu przez kobietę dojrzałości płciowej, dojrzewają kolejne z nich. Pozostałe stopniowo starzeją się, co może być przyczyną uszkodzeń płodu u matek w starszym wieku.

Tworzenie komórek jajowych przez jajniki kierowane jest hormonalnie. Pod wpływem hormonu przysadki mózgowej (nadrzędnego gruczołu dokrewnego, kierującego pracą wszystkich pozostałych) w jednym, rzadziej obu jajnikach, rozpoczyna się dojrzewanie jednego z pęcherzyków. Jego środek wypełnia się stopniowo płynem zawierającym hormon pęcherzykowy - estradiol. Jednocześnie we wnętrzu dojrzewa komórka jajowa. Estradiol powoduje spulchnienie śluzówki macicy i jej regenerację po poprzedniej miesiączce.

Proces dojrzewania pęcherzyka z komórką jajową trwa około 14 dni. W pełni dojrzały pęcherzyk pęka, uwalniając komórkę jajową, która zostaje przechwycona przez lejek jajowodu, w jajowodach oczekuje zaś na zapłodnienie. Moment pęknięcia pęcherzyka i wydostania komórki jajowej nazywa się jajeczkowaniem lub owulacją. Może być on wyczuwany przez kobietę jako niezbyt silny ból w podbrzuszu lub okolicy krzyżowej.

Po uwolnieniu komórki jajowej pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, produkujące kolejny hormon żeński, zwany progesteronem. Przygotowuje on śluzówkę macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja, powodując jej silne ukrwienie. Tak przygotowana macica będzie mogła odżywić rozwijający się zarodek. W przypadku, gdy w ciągu kilkunastu godzin po owulacji nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte stopniowo zanika. Zmniejsza się więc także poziom progesteronu we krwi, co z kolei powoduje zmniejszanie ukrwienia śluzówki macicy. Po mniej więcej 12-14 dniach od owulacji zostaje ona usunięta wraz z nie zapłodnioną komórką jajową. Złuszczanie śluzówki macicy (miesiączka) trwa najczęściej 5-7 dni.

Jeżeli natomiast komórka jajowa zostanie zapłodniona, ciałko żółte nie zanika, lecz przekształca się w tzw. ciałko ciążowe, produkujące w dalszym ciągu progesteron. Pomaga on utrzymać rozwijającą się ciążę i w trakcie jej trwania hamuje dojrzewanie kolejnych komórek jajowych. Z tego powodu progesteron zwany jest często hormonem ciążowym.

W czasie trwania cyklu miesiączkowego zmienia się u kobiety poziom hormonów żeńskich, co jest przyczyną wahań nastrojów, a także zmian w wyglądzie skóry i włosów. Najmniej korzystnym okresem jest czas tuż przed miesiączką, kiedy poziom progesteronu jest najniższy. Zmiany hormonalne wpływają też na wahania temperatury ciała, co jest wykorzystywane w jednej z naturalnych metod wyznaczania okresów płodności. Należy jednak pamiętać, że metoda ta może być zawodna, zwłaszcza u młodych dziewcząt.

Cykl owulacyjny

Cykliczne zmiany występujące w organizmie kobiety mniej więcej raz w miesiącu w okresie jajeczkowania (czyli owulacji). Jest to moment, kiedy komórka jajowa zostaje wyrzucona ze wzgórka jajonośnego pęcherzyka Graafa na skutek złożonych mechanizmów neurohormonalnych. Najczęściej jajeczkowanie przypada pomiędzy 10. a 15. dniem cyklu miesiączkowego.

W okresie jajeczkowania w ciele kobiety pojawiają się różne symptomy: podwyższona temperatura ciała, ciągliwy oraz bezbarwny śluz pochwowy, niekiedy bolesność piersi, ból w dolnej części brzucha, zmiana samopoczucia, wzrost popędu oraz inne indywidualne reakcje.

MĘŻCZYZNA

Męskie organy wewnętrzne to: jądra, najądrza, nasieniowody i pęcherzyki nasienne, gruczoły (krokowy, opuszkowo - cewkowe) oraz zewnętrzne: penis, moszna, ujście cewki moczowej. Narządy płciowe osiągają w okresie dojrzewania pełnię rozwoju fizjologicznego oraz zdolność do współudziału w regulacji hormonalnej organizmu, wytwarzania plemników oraz współżycia seksualnego.

Członek męski (penis)

Męski narząd płciowy zbudowany z dwu ciał jamistych, położonych od strony grzbietowej oraz ciała jamistego cewki moczowej zwanego gąbczastym. Zakończony jest on rozszerzeniem żołędzi, w której znajduje się ujście cewki moczowej (tzw. kanał moczowo - płciowy). Powleczony jest pigmentowaną, nieowłosioną skórą, tworzącą na żołędzi fałd - napletek. Wypełnienie ciał jamistych krwią oraz zatrzymanie jej odpływu wywołuje wzwód prącia, czyli powiększenie oraz uniesienie go ku górze.
Członek w stanie erekcji to fallus (Phallus - z łaciny)

Długość penisa

Za typową długość penisa uznaje się długość 8,5-10,5 cm, obwód 6-10 cm. W czasie erekcji przyrost wynosi przeciętnie 60% długości, czyli około 12-18 cm. Długość penisa mierzy się zazwyczaj po zewnętrznej stronie, od nasady do żołędzi. Badania wykazują, że tak naprawdę wielkość członków w stanie erekcji jest u wszystkich mężczyzn zbliżona - przyrost małych członków (zazwyczaj mniej ukrwionych) jest większy, przyrost większych jest mniejszy. Pewne różnice wielkości penisa występują pomiędzy przedstawicielami różnych ras ludzkich (szerokość pochwy u kobiet także się różni w zależności od rasy). Z punktu widzenia seksuologicznego wielkość penisa nie ma znaczenia, ponieważ najbardziej wrażliwa w trakcie stosunku jest bliższa część pochwy, pochwa kobiety wykazuje również olbrzymią zdolność kurczenia i rozciągania się oraz może dostosować się do penisów różnej wielkości.

Żołądź

Jest to rozszerzona część członka, znajdująca się na jego zakończeniu. Na wierzchołku żołędzi znajduje się otwór, który jest ujściem cewki moczowej. Pomiędzy trzonem członka a żołędzią znajduje się zwężenie, określane jako szyjka żołędzi. Pokrywa ją cienka ruchoma skóra napletek. Żołądź jest częścią członka najbardziej wrażliwą na dotyk.

Napletek

Cienka, przesuwalna skóra na żołędzi członka. Na dole członka znajduje się wędzidełko, uniemożliwiające nadmierne cofanie się napletka. Jego zwężenie określa się terminem stulejka.

Wędzidełko

Część skórna członka uniemożliwiająca nadmierne cofanie się napletka.

Stulejka

Wrodzona lub nabyta, najczęściej jest pozapalnym zwężeniem otworu napletka, którego nie można zsunąć poza żołądź członka, prowadzi do stanów zapalnych, zaś u starszych mężczyzn problemów w trakcie stosunku seksualnego, a także raka prącia. Leczona jest za pomocą prostego zabiegu chirurgicznego.

Nasieniowód

Jest to przewód, którym są przeprowadzane z najądrza plemniki. Przechodzi on z moszny przez pachwinowy kanał do jamy brzusznej, następnie przedostaje się do gruczołu krokowego, gdzie nasieniowód łączy się z przewodem pęcherzyka nasiennego w uchodzący do cewki moczowej przewód wytryskowy.

Bańka nasieniowodu

Końcowa część nasieniowodów, tworząca rozszerzenie mające kształt bańki, w której wytwarzana jest wydzielina pobudzająca plemniki do ruchu.

Pęcherzyki nasienne

Tworzą uwypuklenie nasieniowodów, przebiegają zygzakowato na długości 5 cm. Wytwarzają specjalną wydzielinę, zawierającą m.in. fruktozę - źródło energii dla plemników.

Cewka moczowa

Przewód, którym mocz jest odprowadzany z pęcherza moczowego. U mężczyzn jest wspólnym przewodem dla moczu i nasienia, ujście cewki umiejscowione jest na wierzchołku żołędzi.

Ciała jamiste

Twory zbudowane z zatokowych przestrzeni żylnych. Otoczone są błoną włóknistą. Krew do tych przestrzeni doprowadzana jest przez tętnice, a odprowadzana przez żyły, zaopatrzone w specjalne zaciski. Ciała jamiste powodują zamknięcie przewodzenia żyły, co przy dopływie krwi powoduje ich nabrzmienie i wypełnienie się krwią. W prąciu znajdują się dwa ciała jamiste prącia i jedno ciało jamiste (zwane gąbczastym) cewki moczowej. Wypełnienie ich krwią u mężczyzny powoduje wzwód prącia.

Ejakulat (nasienie, sperma)

Ciekła, biaława substancja złożona z wydzielin najądrza, pęcherzyków nasiennych, gruczołu krokowego oraz gruczołów opuszkowo-cewkowych, wydostająca się w czasie wytrysku z cewki moczowej mężczyzny, w ilości od 3 do 5 ml. Znajdują się w niej plemniki.

Plemnik

Gameta męska powstała w wyniku spermatogenezy (podziałów komórkowych) w jądrach.

Gruczoł krokowy (stercz, prostata)

Jest to narząd mięśniowo - gruczołowy wielkości kasztana. Znajduje się on w miejscu połączenia drogi moczowej z płciową i obejmuje cewkę moczową. Wydziela substancję stanowiącą 25% spermy. Wytwarza też substancje hormonalne, które to po wytrysku w narządach kobiety zwalniają skurcze macicy, te zaś rozluźniają jajowody. U mężczyzn po 50. roku życia czasami na skutek zmian hormonalnych następuje jego rozrost. Powoduje to problemy przy oddawaniu moczu i wymaga leczenia.

Gruczoły opuszkowo-cewkowe

Gruczoły zaliczające się do wewnętrznych narządów płciowych męskich; mają wielkość ziarna grochu, leżą na tylnym końcu opuszki członka, na dnie miednicy, są połączone z cewką moczową. Gruczoły opuszkowo-cewkowe produkują jasną, lepką wydzielinę, ułatwiającą przemieszczanie się nasienia.

Moszna

Worek skórny, w którym znajdują się jądra. Część zewnętrzną moszny stanowi skóra, wewnątrz przedzielona jest ona przegrodą na dwie jamy. Jej zadaniem - obok ochrony jąder - jest także utrzymanie ich optymalnej ciepłoty, która zwykle jest niższa od 2o do 4o C od reszty ciała. Moszna kurczy się zatem oraz rozszerza, w zależności od temperatury otoczenia.

Jądro

Narząd wewnętrzny parzysty. Odgrywa on bardzo ważną rolę biologiczną: produkuje plemniki (funkcja prokreacyjna) i hormony, które biorą udział w regulacji hormonalnej życia seksualnego oraz determinują drugorzędne cechy płciowe (funkcja seksualna).

Pod względem wielkości przypominają orzechy włoskie; zawieszone są luźno w mosznie, na tzw. powrózku nasiennym. Lewe jądro zazwyczaj jest większe od prawego oraz niżej zawieszone. Warstwę zewnętrzną jąder stanowi tzw. błona biaława, tworząca na tylnym brzegu jądra zgrubienie zwane śródjądrzem, od niego natomiast promieniście rozchodzą się przegródki jądra, dzielące je na blisko 200 płacików (mieszczą się w nich kręte cewki nasienne o łącznej długości w jądrze 300 m). Z każdego płacika wychodzi cewka nasienna prosta, która w śródjądrzu łączy się z innymi cewkami, tworząc siatkę jądra. W cewkach nasiennych jąder powstają plemniki, a w cewkach krętych wytwarzane są męskie hormony płciowe.

Po łacinie jądra określa się terminem testimonium, czyli świadectwo. Dawniej mężczyzna dotykając ich, dowodził, że mówi prawdę. Jądra są bardzo wrażliwe na ból i ciepło. Dla prawidłowego spełniania ich funkcji wymagana jest ciepłota o 4 stopnie C niższa od ciepłoty ciała. Stąd zalecenie noszenia luźnych spodni oraz unikania przegrzewania jąder. Gdy jest zimno organizm chroni je, podciągając bliżej ciała, gdy jest zbyt ciepło - odwrotnie. Przegrzewanie jąder jest jedną z przyczyn niepłodności.

Najądrze

Narząd parzysty, przylegający do jądra wzdłuż tylnego brzegu. Przechowywane są w nim plemniki, aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości. Przewodziki tworzą przewód, którego łączna długość wynosi kilka metrów. Dzięki rzęskom, które znajdują się wewnątrz nich, plemniki przesuwane są ku przodowi. Plemniki są zdolne do zapłodnienia przez okres około 40 dni. Jeżeli współżycie seksualne jest częste, nasienie pozbawione zostaje plemników, a ponowne napełnienie najądrzy trwa około dwóch dni.

Ośrodek erekcji

Istnieje dwutorowość pobudzenia seksualnego prowadzącego do erekcji członka.

Pierwsza z dróg wiąże się z pobudzającym działaniem wspomnień, skojarzeń seksualnych, różnorodnych bodźców zapachowych, smakowych, u mężczyzn zwłaszcza wzrokowych.

Druga droga (obwodowa), działa poprzez oddziaływanie różnorodnymi bodźcami na okolicę genitalną mężczyzny (zwłaszcza żołądź członka).

Ośrodek obu znajduje się w rdzeniu kręgowym. Uszkodzenie przebiegu pobudzenia na jakimkolwiek poziomie może prowadzić do zaburzeń erekcji członka. W młodym wieku najczęstsze są zakłócenia sfery psychicznej - nerwowość, pośpiech, lęk, bardzo wysoki poziom podniecenia, długa przerwa we współżyciu, bądź działanie atrakcyjnej partnerki. Później coraz częściej pojawiają się zaburzenia na tle organicznym - choroby układu naczyniowego miednicy, nerwów, rdzenia kręgowego, wpływ leków, alkoholu, narkotyków

WSPÓLNE

Cechy płciowe

W praktyce zarówno klinicznej, jak i poznawczej przyjęło się wyróżniać:
- Pierwszorzędowe cechy płciowe (płeć gonadalna) - wyznaczane przez chromosomy płciowe, wchodzące w skład zygoty. Należy przypomnieć, że jeden z chromosomów płciowych pochodzi od ojca (X lub Y), natomiast drugi od matki (zawsze X), zatem można powiedzieć, że o płci dziecka decyduje chromosom płciowy przekazywany przez ojca. Obecność tych chromosomów warunkuje rozwój wewnętrznych oraz zewnętrznych narządów i dróg wyprowadzających.
- Drugorzędowe cechy płciowe (płeć somatyczna) - stanowią zespół różnic somatycznych oraz czynnościowych, które różnią kobietę i mężczyznę. Drugorzędowe cechy płciowe rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych. Cechy te dotyczą różnic w proporcjach budowy, rozwoju umięśnienia, tworzeniu się warstwy tłuszczowej, budowie szkieletu, budowie krtani i barwie głosu, sposobie owłosienia, które różnią kobietę i mężczyznę. Drugorzędowe cechy płciowe są wspólnymi dla ogółu ludzi określonej płci.
- Trzeciorzędowe cechy płciowe - podobnie jak drugorzędowe wyrażają płeć somatyczną i czasem są z nimi łączone. Podobnie jak poprzednie, tak i te warunkowane są aktywnością układu wydzielania wewnętrznego. Nie podlegają wpływom środowiska. Trzeciorzędowe cechy płciowe kształtują się w okresie dojrzewania. Można do nich zaliczyć przejawy zachowania seksualnego.
- Czwartorzędowe cechy płciowe - są one czynnikami kulturalno-cywilizacyjnymi, które wzmagają cechy płciowe. Do cech czwartorzędowych płciowych można zaliczyć choćby formy językowe on - ona, określone cechy ubioru, sposób czesania włosów, dokonywanie wyboru zabawek dla dziecka, określone formy aktywności sportowej obu płci, czy wreszcie rodzaje wykonywanej pracy. Cechy te podkreślane są również w sferze zachowań oraz psychiki. Mówi się w tym przypadku choćby o instynkcie opiekuńczym i odwadze w przypadku mężczyzny, natomiast czułości, uległości czy wstydliwości kobiety. Czwartorzędowe cechy płciowe zostały wypracowane w rozwoju historycznym ludzkości i oddziałują na wszystkich ludzi już od momentu urodzenia.

Układ wewnątrzwydzielniczy

Zespół gruczołów i narządów wewnętrznych, które produkują i wydzielają substancje aktywne biologicznie (hormony) bezpośrednio do krwi. Do tego układu należą m.in.: jądra, jajniki, nadnercza, przysadka mózgowa i inne.

Cykl seksualnych reakcji

Według różnych koncepcji obejmuje dwie lub cztery fazy. Reakcje te obejmują cały organizm człowieka, choć najsilniej są wyrażone w okolicach narządów płciowych. Istnieją znaczne różnice pomiędzy reakcjami kobiet oraz mężczyzn (reakcje seksualne).

Pierwsza (faza podniecenia), która pojawia podczas stosunku, stopniowo narasta. Pojawia się w niej erekcja brodawek, narasta napięcie mięśniowe niektórych partii ciała, przyspiesza się oddychanie, akcja serca, wzrasta ciśnienie krwi, występuje erekcja członka mężczyzny i nabrzmienie łechtaczki oraz wydzielanie lubrykacji u kobiety.

Druga (faza plateau) jest bardziej typowa dla mężczyzn, reakcje z poprzedniej fazy utrzymują się na krótki czas na pewnym poziomie.

Trzecia (orgazm), kiedy to pojawiają się skurcze określonych grup mięśniowych, narasta częstotliwość oddechu, akcji serca i ciśnienia, występuje wytrysk nasienia mężczyzny.

Czwarta (faza odprężenia) występuje wówczas, kiedy napięcie seksualne stopniowo lub szybko opada.

Według drugiej koncepcji cykl seksualnych reakcji obejmuje dwa odruchy:

1. Naczyniowo - przekrwienny, polegający na wzmożonym dopływie, a także zahamowanym odpływie krwi w obrębie ciał jamistych członka, na skutek czego występuje i utrzymuje się wzwód, zaś u kobiety pojawia się lubrykacja - wzmożone nawilżanie ścianek pochwy, wskutek przekrwienia naczyń w jej ścianach i przesączania do wnętrza pochwy.
2. Mięśniowo - skurczowy, wyrażający się orgazmem, któremu u obu płci towarzyszą rytmiczne skurcze odpowiednich mięśni.

Dymorfizm płciowy

Z płcią człowieka nierozerwalnie wiąże się dymorfizm płciowy. Zjawisko to u ludzi znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym, tak u kobiet, jak i u mężczyzn. Pamiętać również trzeba, że w odróżnieniu od zwierząt, u człowieka nastąpiło zmniejszenie roli węchu i słuchu, zwiększeniu uległa natomiast funkcja wzroku, co znalazło swój wyraz w przejawach dymorfizmu płciowego u ludzi.

Dymorfizm płciowy jest warunkowany genetycznie zróżnicowaniem chromosomów płciowych (heterochromosomów). W nowo powstałej i rozwijającej się zygocie możemy znaleźć odpowiednio chromosomy XX - warunkujące płeć żeńską lub XY, które są odpowiedzialne za płeć męską. Ekspresja genów chromosomów płciowych będzie odpowiedzialna za wytworzenie określonej wrażliwości rozwijających się tkanek, narządów i układów na wpływy hormonów płciowych (estrogenów w przypadku płci żeńskiej oraz testosteronu w przypadku płci męskiej).

Dymorfizm - terminem tym określana jest dwupostaciowość organizmów. Przejawia się ona wyraźnymi różnicami zarówno w budowie, jak i w zachowaniu dwóch organizmów przeciwnej płci.
Heterochromosomy zwane są chromosomami płciowymi. W przypadku kobiety oznacza się je jako XX, natomiast jako XY w przypadku mężczyzny. Pozostałe chromosomy (z wyjątkiem płciowych) to tzw. autosomy. Nazwy pochodzą od kształtu chromosomów, występujących w parach, w przypadku autosomów ich kształt jest taki sam, zaś w przypadku heterochromosomów (u mężczyzny), różni się.
Zygota - komórka powstała po połączeniu się dwu komórek płciowych: plemnika i komórki jajowej. Jest to komórka, która w wyniku podziałów dostarczy masy komórkowej dla rozwijającego się, nowego organizmu.
Ekspresja genów - jest to stopień, w jakim ujawnia się określony gen w trakcie rozwoju osobniczego. W procesie ekspresji genów dochodzi zatem do ujawniania się cech, które są kodowane określonymi genami, np. człowiek będzie się cechował określonym wzrostem lub masą ciała.
Tkanka - zespół komórek, cechujący się taką samą budową histologiczną, podstawowymi przemianami biochemicznymi oraz pełniący takie same funkcje (np. tkanka mięśniowa, tkanka nerwowa, tkanka kostna).
Narząd jest zbudowany z różnych tkanek i pełni określone funkcje w organizmie. Przykładem narządu może być żołądek, nerki, jądra, jajniki itp.
Układ narządów - zespół kilku narządów, które połączone są ze sobą w określony sposób i pełniących w organizmie określone funkcje. Przykładem układu może być np. układ moczowo - płciowy, nerwowy, pokarmowy lub krwionośny.
Hormony płciowe - substancje chemiczne, które produkowane są m.in. w gruczołach płciowych. Odpowiadają za ukierunkowanie rozwoju organizmu, występowanie dymorfizmu płciowego oraz kształtowanie określonych cech płciowych. Męskie hormony płciowe to tzw. androgeny, ich przedstawicielem jest produkowany w jądrach testosteron. Natomiast żeńskimi hormonami płciowymi są tzw. estrogeny; wśród nich można wymienić estradiol czy progesteron - produkowane w żeńskich gruczołach płciowych, tj. w jajnikach.

Gruczoły płciowe

Narządy zbudowane z tkanki gruczołowej i łącznej, produkujące określone substancje, wydzielane na zewnątrz albo do krwi (gruczoły dokrewne), wpływające na życie seksualne człowieka. Podstawowe gruczoły płciowe to jądra oraz jajniki.

W jądrach pomiędzy ich kanalikami nasieniotwórczymi są zgrupowane komórki tworzące gruczoł śródmiąższowy, który produkuje męskie hormony płciowe.

Wewnątrzwydzielnicza funkcja jajników zasadza się na wytwarzaniu przez komórki ziarniste, tekalne oraz ciałko żółte hormonów płciowych, głównie estrogenów oraz progesteronu, w minimalnej ilości androgenów.

Inne, bardzo istotne dla życia seksualnego człowieka gruczoły to: gruczoł krokowy oraz gruczoły przedsionka pochwy mniejsze i większe (Bartholina), wydzielające śluz i gruczoły opuszkowo - cewkowe u mężczyzn, produkujące wydzielinę przygotowującą drogę dla nasienia.

Pojęcie i rodzaje płci

W ujęciu antropologicznym termin płeć określa zespół cech, które pozwalają odróżnić w obrębie danego gatunku osobniki męskie od osobników żeńskich. Należy przy tym pamiętać, że osobniki męskie będą produkować plemniki, zaś żeńskie komórki jajowe.

Gatunek - według definicji zaproponowanej przez Mayera w roku 1963, gatunek można zdefiniować jako grupę naturalnych, krzyżujących się populacji, które są jednocześnie izolowane rozrodczo od innych takich grup. Oznacza to, że osobniki tych populacji mogą się pomiędzy sobą krzyżować, a potomstwo które powstaje w wyniku takich krzyżówek jest w pełni sprawne pod względem rozrodczym
Plemniki - męskie komórki rozrodcze, produkowane w płciowych gruczołach męskich - jądrach Komórka jajowa - żeńska komórka rozrodcza, powstająca w żeńskich gruczołach płciowych - jajnikach