Anna Lissewska - NASTOLATEK.PL

„NASTOLATEK.PL czyli przewodnik po życiu nie tylko dla nastolatków, ich rodziców i pedagogów” – artykuł CIĄŻA I PORÓD CZYLI SKĄD SIĘ BIORĄ DZIECI

Żadna kapusta ani bocian! Choć rzeczywiście obserwacja, że w domach, na których gniazdują bociany, mieszkają ludzie (a także zwierzęta) nie mający problemów z płodnością, może być słuszna. Bociany nie wybierają byle jakich domów, lecz takie, pod którymi nie ma szkodliwych dla zdrowia cieków wodnych i w ogóle są przyjaźnie dla zdrowia położone. Nic dziwnego, że w takich warunkach łatwiej o zapłodnienie i szczęśliwie donoszoną ciążę.
Ale co w rzeczywistości dzieje się w organizmie ciężarnej kobiety? Jak przebiega ciąża i poród?
Niby większość kobiet szczęśliwie rodzi dzieci, a nawet więcej – z punktu widzenia biologii są do tego przeznaczone, a jednak myśl o porodzie przeraża wiele dziewczyn.

CIĄŻA:
Żeby do ciąży doszło, w ciągu 14 pierwszych dni cyklu miesiączkowego (począwszy od pierwszego dnia krwawienia) w jajniku kobiety, w tzw. pęcherzyku Graafa, dojrzewa komórka jajowa. Jej dorastanie oraz następująca po nim owulacja są regulowane przez hormony. Po owulacji komórka jajowa dostaje się do jajowodu, gdzie „ma nadzieję” spotkać plemniki. Te, w trakcie stosunku płciowego z mężczyzną, trafiają do pochwy. Są ich miliony. Część z nich przez kanał szyjki i jamę macicy wnika do jajowodu. Już 10-500 plemników wystarcza do tzw. opłaszczenia komórki ułatwiającego wniknięcie do niej jednego z plemników. Zapłodniona komórka jajowa - zygota przesuwana przez jajowód w kierunku macicy przechodzi fazę podziałów zwanych bruzdkowaniem (powstałe w wyniku bruzdkowania komórki to blastomery) i tworzy się embrion. Przypomina on wtedy owoc morwy. W 3 dobie od zapłodnienia ma 12-16 blastomerów i przedostaje się do jamy macicy. W trakcie dalszych podziałów, komórki różnicują się i tworzy się kula wypełniona płynem. Jest to stadium blastuli, która początkowo leży na powierzchni błony śluzowej macicy. Od zapłodnienia do początku zagnieżdżania się w jamie macicy upływa 5 -7 dni. Zagnieżdżanie polega na wnikaniu blastocysty do błony śluzowej i pokryciu tego miejsca tzw. doczesną czyli błoną śluzową macicy zmienioną pod wpływem hormonów. Następnie zewnętrzna powierzchnia komórek zarodka (tzw. trofoblast) rozrasta się już w głąb tkanek macicy, niszczy je i otwiera znajdujące się tam naczynia krwionośne, dzięki czemu zarodek zaczyna czerpać pokarm z krwi matki. Później trofoblast przekształci się w kosmówkę, w 3 miesiącu ciąży ta podzieli się na dwa rodzaje (gładką i krzewiastą), a z tej ostatniej oraz z przylegającej do niej doczesnej w 4 miesiącu powstanie łożysko (czyli jest ono wytworem zarówno zarodka jak i matki). Łożysko z jednej strony przylega do macicy i naczyń krwionośnych, z drugiej strony przyczepione jest sznurem – pępowiną do płodu. Pępowina służy do karmienia płodu a także do tego, by mógł on wydalać produkty przemiany materii.
Rozwój płodu jest błyskawiczny. Już 2 miesiące po zapłodnieniu jego masa powiększa się 800-krotnie, a długość 50-krotnie. W czasie 3 pierwszych miesięcy wykształcają się zawiązki wszystkich narządów (tzw. organogeneza). Dlatego ten pierwszy trymestr ciąży jest szczególnie ważny i niebezpieczny, jeśli ciężarna zachoruje albo do jej organizmu dostaną się szkodliwe substancje. Grozi to wadami wrodzonymi u dziecka.
Płeć dziecka za pomocą badania ultrasonograficznego (USG) można określić dopiero w II połowie ciąży. Dopiero wtedy widoczne są zewnętrzne narządy płciowe, zwłaszcza jądra (o ile to chłopiec). To badanie obarczone jest pewnym błędem, więc zdarzają się pomyłki w ustaleniu płci, zwłaszcza przy pierwszym USG. Określenie płci w I połowie ciąży jest możliwe tylko w badaniu chromosomów z płynu owodniowego, krwi płodu lub pobraniu zewnętrznych komórek zarodka (trofoblastu).
Przed upływem 28 tygodnia ciąży płód osiąga masę 1000 g.
Jego ruchy matka zaczyna odczuwać między 16 a 20 tygodniem ciąży (pierworódki ok. 20 tyg. ciąży, kobiety, które już rodziły, wcześniej).
Jeśli dojdzie do przedwczesnego porodu pod koniec drugiego trymestru, szansa przeżycia noworodka wynosi 70-80%. Śmierć zazwyczaj jest spowodowana przez zespół zaburzeń oddechowych w wyniku niedojrzałości płuc.
Trzeci trymestr ciąży trwa od 27 do 40 tygodnia ciąży, czyli do czasu porodu. Występujący wówczas ból w okolicy dolnej części pleców i nóg jest spowodowany uciskiem mięśni i nerwów przez macicę oraz główkę płodu.
W ostatnich 4 tygodniach trwania ciąży średni tygodniowy przyrost masy ciała płodu wynosi 224 g, a przeciętna masa ciała płodu w chwili porodu wynosi około 3300g. Płód już tak żwawo nie porusza się w łonie, gdyż jest na to zbyt duży i nie ma już na to miejsca w macicy. Choć niekiedy brak odczuwalnego ruchu może wskazywać na zagrożenie. Objawem zbliżającego się porodu jest obniżenie dna macicy, które występuje na 2 – 4 tygodnie (2 u wieloródek, 4 u pierworódek) przed porodem, co pozwala głębiej oddychać i zmniejsza ucisk na żołądek. Zwiększa się parcie na pęcherz moczowy, tak jak to było na początku ciąży. Na 2-3 dni przed porodem może nastąpić odejście czopa śluzowego z kanału szyjki macicy w postaci 2-3 ml gęstego białego lub brązowawego śluzu.
I w końcu poród - skurcze występujące w coraz krótszych odstępach czasu i ze zwiększoną intensywnością powodują postępujące rozszerzanie i skracanie się szyjki macicy.

Prawidłowy czas trwania ciąży obliczony od daty zapłodnienia to 268 dni. Ponieważ data ta zazwyczaj jest nieznana, oblicza się od daty ostatniej miesiączki 280 dni, czyli 40 tygodni lub 10 miesięcy księżycowych (po 28 dni). Termin porodu oblicza się wg reguły Naegelego: od 1-szego dnia ostatniej miesiączki odejmuje się 3 miesiące oraz dodaje 7 dni i jeden rok.
Poród odbyty na 3 tygodnie przed lub po obliczonym terminie jest porodem czasowym (jeśli cykle kobiety były mniej-więcej 28 – dniowe).

W czasie ciąży w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian.
- Skóra jest bardziej uwodniona, zwiększają się przebarwienia, szybciej rosną włosy, u niektórych kobiet powstają rozstępy. Przebarwienia skóry są wynikiem odkładania się większej ilości barwnika, przede wszystkim na brodawkach sutkowych i w tzw. linii białej brzucha, co u niektórych widoczne jest w postaci ciemno brązowej linii od pępka w dół. Wiele ciężarnych ma także plamy na skórze, np. wokół ust (ostuda). Natomiast rozstępy są wynikiem przerwania ciągłości włókien elastycznych skóry i niestety pozostają po ciąży.
- Zwiększa się ilość krwi, choć głównie osocza (o 40-60%), masa krwinek czerwonych tylko o 10-30%. Powoduje to pozorną niedokrwistość (mniej krwinek w 1 ml osocza). Ciśnienie tętnicze nie ulega większym zmianom, żylne zmienia się w kończynach dolnych, gdyż ciężarna macica uciska na naczynia krwionośne i utrudnia przepływ krwi. W wyniku tego może dojść do powstawania żylaków kończyn dolnych, sromu i odbytu.
- Pod wpływem hormonu ciążowego – progesteronu dochodzi do zwiotczenia mięśni ścian pęcherza moczowego, moczowodów i miedniczek nerkowych. Prowadzi to do zastoju moczu, cofania się go i sprzyja zakażeniom. Mocz zalega w pęcherzu, który jest rozpulchniony i przekrwiony, co powoduje u wielu kobiet potrzebę częstego oddawania moczu. Dodatkowo macica coraz bardziej uciska na pęcherz, choć najbardziej jest to odczuwalne w 6-8 tyg. po zapłodnieniu, gdy macica powiększa się a zanim przybierze kształt zostawiający pęcherzowi miejsce. Potem parcie na mocz mija, aż do zaawansowanej ciąży, gdy już miejsca na pęcherz jest niewiele. W moczu jest zwiększony poziom hormonów i czasem cukru (u 10 % ciężarnych), co stanowi pożywkę dla bakterii i może być dodatkową przyczyną stanów zapalnych.
- Progesteron powoduje wiotczenie także mięśniówki żołądka i jelit, co powoduje zaburzenia jelitowo-żołądkowe: wzdęcia, zaparcia, zwłaszcza w 2-giej połowie ciąży. Zgaga, odbijanie się, ucisk pod mostkiem wywołane są rozluźnieniem wpustu do żołądka i cofaniem się jego treści. Także żółć ma tendencję do zalegania. Za to wydziela się więcej śliny, co w połączeniu z wolniejszą pracą jelit pozwala dokładniej trawić.
- Wymioty są wynikiem trudności z zaadaptowaniu się organizmu do ciąży. Mogą także być spowodowane stresem psychicznym. Rozpoczynają się najczęściej w 5-6 tygodniu ciąży i trwają do 3-4 miesiąca. Częściej występują u pierworódek (które nigdy nie rodziły) i u kobiet z ciążą mnogą. Zazwyczaj są to wymioty poranne, przy pustym żołądku, nie zakłócają istotnie przebiegu ciąży i samoistnie mijają.
- Zwiększa się zapotrzebowanie na tlen, na co pozwala wzmożona wentylacja płuc.
- Zwiększa się przemiana materii (o 20-25%), a potrzeby energetyczne pod koniec ciąży są wyższe o ok. 500 kcal, stąd tak istotne jest prawidłowe, bogate w substancje odżywcze odżywianie.

Opisane zmiany są normalne, natomiast zdarza się, że w czasie ciąży dochodzi do zmian chorobowych. Najczęstszym (6-20 % kobiet) jest zatrucie ciążowe (gestoza), objawiające się nadciśnieniem, obrzękami (najpierw kończyn dolnych potem ogólnymi) i obecnością w moczu białka. Najcięższą postacią zatrucia ciążowego jest rzucawka (utrata świadomości, napad drgawek, śpiączka). Każde zatrucie ciążowe, nawet łagodne jest niebezpieczne, dlatego tak ważne jest bycie pod stałą opieką lekarza i stosowanie się do zaleceń. Dotyczy to całego przebiegu ciąży, a dbałość o zdrowie powinna być w centrum uwagi kobiety już na 4 miesiące przed planowaną ciążą. Powinna unikać zakażeń, niedożywienia, szkodliwych czynników fizycznych i chemicznych. W 2-3 tyg. od zatrzymania miesiączki powinna zgłosić się do lekarza i być pod jego stałą opieką. Szczególnej dbałości, jak już napisałam, wymaga I trymestr ciąży. W czasie całej ciąży, ale szczególnie w okresie tworzenia się zawiązków organów u zarodka, niebezpieczne jest zażywanie jakichkolwiek leków bez zgody lekarza, palenie i picie alkoholu. Także należy unikać promieniowania, chemikaliów, skupisk ludzkich, gdzie łatwo o zarażenie. Niektóre choroby mogą szczególnie być groźne dla płodu, mogą powodować jego wady rozwojowe. Szczególnie niebezpieczne są zakażenia wirusowe, takie jak grypa, różyczka, świnka, ospa wietrzna, żółtaczka zakaźna. W przypadku zarażeniem różyczką, które u ciężarnej może przebiegać bez szczególnych objawów, największe niebezpieczeństwo istnieje do 8 tyg. ciąży. Może spowodować wrodzoną zaćmę, nieprawidłowe uzębienie, głuchotę, wady serca. Podobne skutki może dać zarażenie grypą. Ospa wietrzna i wirusowe zapalenie wątroby mogą powodować poronienia i przedwczesne porody. Groźnym jest zakażenie pierwotniakiem wywołującym toksoplazmozę (np. od zarażonych kotów), które może spowodować wady rozwojowe płodu lub jego obumarcie. Podobnie zakażenie odzwierzęcą chorobą listeriozą. Dlatego kobiety – weterynarze lub pracujące w hodowlach, wszelkie czynności przy zwierzętach powinny wykonywać w gumowych rękawiczkach. Należy też unikać podrapania, kontaktu uszkodzoną powierzchnią skóry (drobne ranki, zdarty naskórek) ze śliną nieznanych lub stykających się z „nieznanymi kolegami” zwierząt.
Należy unikać długiego siedzenia i stania, by nie doprowadzać do zastoju krwi w miednicy i w nogach. Najlepiej jest robić częste przerwy na spacery. Spać należy 8-9 godzin, a wstawać z łóżka czy krzesła powoli, by uniknąć zawrotów głowy. Lepiej nie podróżować w czasie ciąży, by nie narażać się na zmęczenie i urazy.
Lepiej nie kąpać się w wannie, za to dwa razy dziennie brać prysznic, ale woda powinna mieć temperaturę 37 st. Szczególnie należy dbać o zęby, sumiennie je kontrolować, bo rozwijający się płód może powodować znaczne ubytki wapnia i innych składników mineralnych i przyspieszać powstawanie próchnicy.
Współżycie płciowe, o ile ciąża nie jest zagrożona i lekarz nie widzi przeciwwskazań, jest jak najbardziej dozwolone a nawet wskazane. Zwiększa ukrwienie macicy a więc ożywia przepływ krwi do płodu, ale przede wszystkim poprawia stan psychiczny ciężarnej, zwiększa bliskość między partnerami tak ważną w tym okresie dla kobiety, a także między dzieckiem w łonie a jego ojcem:) Jedynie współżycie w ostatnich 6 tyg. ciąży może być niebezpieczne – grozi zakażeniem pochwy przed porodem i pęknięciem pęcherza płodowego.

PORÓD:
Normalny poród donoszonej ciąży odbywa się między 37 a 42 tygodniem ciąży (licząc od ostatniej miesiączki). Jest zjawiskiem fizjologicznym, podczas którego wydalane są przez drogi rodne: płód, łożysko i błony płodowe.
Na to, jak przebiegnie poród, wpływ mają:
- płód, a przede wszystkim główka, która w 96% porodów jest tą częścią, która jako pierwsza przechodzi przez kanał rodny
- kanał rodny, który składa się z kanału kostnego miednicy mniejszej, ta z kolei ma większy otwór górny, tzw. wchód miednicy oraz mniejszy dolny otwór – wychód, między nimi jest tzw. próżnia i od prawidłowych wymiarów wszystkich tych trzech części zależy prawidłowy przebieg porodu, oraz z tkanek miękkich: szyjki macicy, pochwy, sromu i mięśni dna miednicy; to wszystko rozciąga się i tworzy rodzaj 15 centymetrowego walca, który wspomaga poród
- skurcze porodowe, czyli siły wydalające płód z macicy i powodujące rozwarcie jej szyjki, niezależne od woli rodzącej – jeden rodzaj skurczów uniemożliwia powrót płodu do poprzedniej pozycji, inny rozszerza kanał rodny przed przesuwającym się płodem.

Początek porodu to pojawienie się regularnych, występujących co 10 min skurczów porodowych, rozwierających szyjkę. Objawem „przepowiadającym” jest pojawienie się niewielkiej ilości podbarwionego krwią śluzu.
I okres porodu to rozwieranie ujścia szyjki macicy, który u pierworódek nie powinien być dłuższy niż 18 godz. a u wieloródek – 12 godz. Pod koniec I okresu pęka pęcherz płodowy (jeśli pęknie wcześniej, jest to przedwczesne). W tym czasie kobieta może spacerować, leżeć najlepiej na boku i relaksować się pomiędzy skurczami.
II okres porodu rozpoczyna się całkowitym rozwarciem zewnętrznego ujścia szyjki macicy a kończy urodzeniem dziecka. U pierworódek trwa od 15 min do 2 godz., u wieloródek od 15 min do 1,5 godz. W tym czasie do skurczów macicy dołączają skurcze mięśni brzucha, czyli tzw. skurcze parte. W tym okresie ważne jest odpowiednie oddychanie, którego uczą w szkołach rodzenia. Powszechną praktyką jest nacinanie krocza zwłaszcza u pierworódek, by zapobiec jego pęknięciu i późniejszym powikłaniom i by chronić główkę dziecka przed urazami.
III okres porodu zaczyna się po urodzeniu płodu, kończy wydaleniem tzw. popłodu czyli łożyska i błon płodowych. Trwa ok. 30 min. Lekarz dokładnie je ogląda, gdyż pozostawienie resztek popłodu w macicy jest przyczyną powikłań poporodowych. IV okres tzw. wczesny poporodowy to 2 pierwsze godziny po wydaleniu popłodu, w czasie którego dokładnie obserwuje się stan kobiety.

Bezpośrednio po urodzeniu dziecka podwiązuje się pępowinę i przecina. Uciśnięta do tej pory klatka piersiowa noworodka rozpręża się gwałtownie, do płuc wchodzi powietrze i dziecko wydaje pierwszy krzyk. Stan noworodka po urodzeniu określa się 10 punktową skalą wg Apgar. 8-10 kpt. to stan bardzo dobry, 5-7 – średni, 0-4 to stan ciężki. W tej skali bierze się pod uwagę akcję serca, oddech i siłę krzyku, napięcie mięśni, reakcję na wprowadzenie cewnika do nosa (brak reakcji, grymas, krzyk, kichanie), barwę skóry (czy sina, blada, czy tylko kończyny sine, czy całe dziecko różowe).
Powiedzenie „w czepku urodzony” wzięło się z przesądu, że noworodki, które wyszły na świat z resztkami błon płodowych na głowie, będą miały w życiu szczęście.

Akcja „Rodzić po ludzku” przyczyniła się do znacznej poprawy warunków rodzenia i upowszechnienia tzw. porodów rodzinnych, podczas których obecny jest ojciec rodzącego się dziecka lub inne bliskie rodzącej osoby. Dziecko po urodzeniu pozostaje przy matce, a nie, jak to było jeszcze do niedawna, jest odłączane i przynoszone matce tylko na czas karmienia – można się domyśleć, jaki wpływ miało na rozwój psychiczny dziecka takie gwałtowne oderwanie go od matki i skazanie na samotność.

Czasem podczas porodu występują problemy związane z nieprawidłowym ułożeniem płodu (zamiast główką rodzi się pośladkami, albo jest w ogóle poprzecznie ułożony w macicy), ale także przy przodującej główce, gdy jest ona źle ułożona. Czasem zamiast główki jako pierwsza pojawia się rączka lub pępowina. To ostatnie jest szczególnie niebezpieczne, gdyż grozi uduszeniem dziecka. Jeśli lekarzowi nie uda się bezpiecznie ułożyć płodu w drogach rodnych, lub poród grozi dużą utartą krwi, gdy jest to poród przedłużający się przez co niebezpieczny dla płodu, stosuje się cesarskie cięcie czyli operacyjne wydobycie płodu przez przecięcie powłok brzusznych i macicy (10-12% wszystkich porodów).

Po porodzie następuje POŁÓG, czyli okres poporodowy, w którym cofają się ciążowe i porodowe zmiany w organizmie kobiety: zwijanie się macicy (które kończy się po upływie 6-7 tygodni), gojenie się ran (całkowite wygojenie trwa 6 tygodni), rozpoczęcie i utrzymanie laktacji (karmienie piersią – przez pierwsze 2 dni wydziela się niezbędna noworodkowi, uodparniająca go siara, mleko pojawia się po 3-4 dniach, niezbędnym do wytwarzania mleka bodźcem jest ssanie), powrót czynności jajników. Zwykle kończy się 8-10 tygodni po porodzie.
Współżycie można rozpocząć po około 6 tygodni po porodzie, czasem potrzeba na to jednak trochę więcej czasu.
U 30% kobiet karmiących i 90% nie karmiących pierwsze cykle miesiączkowe pojawiają się przed upływem 3 miesięcy. Zwłaszcza w czasie tych pierwszych nie ma owulacji.

I to już wszystko. Przepraszam wszystkich, którzy wierzyli w bociana lub kapustę i było im z tym wygodnie. Liczę za to na wdzięczność posiadających w dzieciństwie uświadamiające lalki z lalczynym płodem w brzuchu, do tej pory bezskutecznie szukających suwaka na brzuchu kobiet. Reszta, w zależności od poziomu lęku, uzna, że to wszystko straszne, lub przeciwnie – uspokoi się. Bo przecież ciąża to stan błogosławiony!

Przy pisaniu tekstu korzystałam z Encyklopedii Zdrowia PWN pod redakcją W.S. Gomułki i W. Rewerskiego.